ناهمواری ها:
استان تهران در جنوب مرکز رشته کوه های البرز که در شمال ایران از
آذربایجان تا خراسان با جهت غربی– شرقی کشیده شده، قرار دارد. رشته کوه
البرز به سه دیواره تقسیم می شود:
دیواره شمالی: ارتفاعات محدودی از این دیواره در استان تهران و بقیه آن در استان مازندران قرار دارد.
دیواره میانی: حد شمال
استان را تشکیل می دهد و مرتفع ترین قسمت رشته کوه های البرز مرکزی است.
کوه دماوند و قله آن به ارتفاع 5671 متر در این قسمت قرار دارد. قله دماوند
نهمین قله مرتفع دنیا به شمار می رود. این دیواره عظیم کوهستانی به صورت
کوه های (کندوان) و پس از آن کوه های (طالقان) در شمال غربی استان، تا محل
اتصال رود (الموت) به (طالقان رود)، ادامه می یابد. در شمال شرقی نیز این
دیواره با نام رشته ارتفاعات فیروزه کوه و سواد کوه تا دره رود فیروزه کوه
(شعبه اصلی حبله رود) که از جنوب دامنه شرقی آن می گذرد، امتداد می یابد.
در شرق دره فیروزه کوه که پس از دریافت شعباتی حبله رود نامیده می شود،
ارتفاعات (شهمیرزاد) شروع می شود.
دیواره جنوبی: سومین بخش
ار ارتفاعات مرکزی است که رودخانه جاجرود و کرج آن را بریده و به سه قسمت
جدا از هم تقسیم نموده است. این سه قسمت عبارتند از :
- کوه های لواسانات که بین دره های رود دماوند و جاجرود قرار دارند و در شمال به دره (رود لار) محدودند.
- دنباله این کوه ها در شرق جاده آب علی به نام قره داغ و دماوند تا دره حبله رود امتداد یافته اند.
- کوه های شمیرانات که بین سرچشمه های جاجرود و کرج قرار دارند و بلندترین نقطه آنها توچال با ارتفاع 3942 می باشد.
علاوه بر این سه دیواره کوهستانی، در جنوب و شرق دشت تهران کوه هایی با
ارتفاع کم وجود دارند که مهمترین آنها کوه های حسین آباد و نمک در جنوب و
بی بی شهربانو و القادر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصر فیروزه در شرق است.
آب و هوا:
در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی، آب و هوای
متفاوتی شکل گرفته است. سه عامل جغرافیایی در ساخت کلی اقلیم استان تهران
نقش موثری دارند:
کویر یا دشت کویر:
مناطق خشک مانند دشت قزوین، کویر قم و مناطق خشک استان سمنان که مجاور
استان تهران قرار دارند، از عوامل منفی تاثیر گذار بر هوای استان تهران
هستند و موجب گرما و خشکی هوا، همراه با گرد و غبار می شوند.
رشته کوه های البرز:
این رشته کوه ها موجب تعدیل آب و هوا می شود.
بادهای مرطوب و باران زای غربی:
این بادها نقش موثری در تعدیل گرمای سوزان بخش کویری دارند، ولی تاثیر آن را خنثی نمی کنند.
استان تهران را می توان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد:
اقلیم ارتفاعات شمالی:
بر دامنه جنوبی، بلندی های البرز مرکزی در ارتفاع بالای3000 متر قرار گرفته
و آب و هوایی مرطوب و نیمه مرطوب و سردسیر با زمستان های بسیار سرد و
طولانی دارد. بارزترین نقاط این اقلیم، دماوند و توچال است.
اقلیم کوهپایه: این اقلیم در ارتفاع دو تا هزار متری از سطح دریا
قرار گرفته و دارای آب و هوایی نیمه مرطوب و سردسیر و زمستاهایی به نسبت
طولانی است. آب علی، فیروزه کوه، دماوند، گلندوک، سد امیر کبیر و دره
طالقان در این اقلیم قرار دارند.
اقلیم نیمه خشک و خشک: با زمستان های کوتاه و تابستان های
گرم، در ارتفاعات کم تر از 1000 متر واقع شده است. هر چه ارتفاع کاهش می
یابد، خشکی محیط بیشتر می شود. ورامین ،شهریار و جنوب شهرستان کرج در این
اقلیم قرار گرفته اند.
هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه
بیابانی است. تهران در مرز شرایط جوی بری و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل آن
به موقعیت بری بیشتر از وضعیت اقیانوسی است.
......................................................................................................................................................................
مذهب:
منطقه تاریخی ری به علت موقعیت خاص
جغرافیایی، محل برخورد اندیشه ها و عقاید و باورهای گوناگون مذهبی بوده
است، زیرا با قرار داشتن در مسیر جاده ابریشم که شرقی ترین تا غربی ترین
نقطه جهان آن روزگار را به هم پیوند می داد، هر نوع دیانتی از این دیار گذر
می کرد و در نتیجه، ناآشنایی و بیگانگی پدید نمی آمد. آثار پیدا شده از
عهد قدیم در ری و پهنه تهران بزرگ و نیز نوشته های مورخان گذشته نشان دهنده
اعتقادات مزداپرستی و زردتشتی گری ساکنان منطقه و آداب و رسوم رایج در
میان آنها است. یهودیان بسیاری به دلیل اجتماعی و اقتصادی و نیز به سبب
قرار گرفتن ری در مسیر راه ابریشم در این شهر سکونت داشته و دارای کنیسه ها
و محلات و دکان های خاص خود بوند. همچنین نشانه هایی از سکونت مسیحیان و
به احتمال نسطوریان در منطقه موجود است. با ظهور اسلام و فتح ری در سال 22
ه.ق اندک اندک مردم منطقه به دیانت اسلام گرایش یافتند و از همان آغاز با
پیدایش فرق و مذاهب گوناگون در اسلام، شیعه و سنی در کنار هم زندگی کرده
اند. مذهب منطقه تاریخی ری به علت موقعیت خاص جغرافیایی، محل برخورد اندیشه
ها و عقاید و باورهای گوناگون مذهبی بوده است، زیرا با قرار داشتن در مسیر
جاده ابریشم که شرقی ترین تا غربی ترین نقطه جهان آن روزگار را به هم
پیوند می داد، هر نوع دیانتی از این دیار گذر می کرد و در نتیجه، ناآشنایی و
بیگانگی پدید نمی آمد.
.......................................................................................................................................................................
نژاد:
تمدن هایی که در حوزه استان تهران از
دیرباز وجود داشته اند نشانه هایی از سکونت و پیدایش تمدن های این منطقه
رانشان می دهند. در این میان «چشمه علی» ری که مربوط به 6200 سال قبل است،
از اهمیت ویژه ای برخوردار است. گروهی که بیش از 6000 سال پیش در این حوزه
ساکن بودند از اولین اقوام و نژادهای بومی منطقه محسوب می شوند. تمدنی که
توسط این اقوام در چشمه علی ری متولد شد و رشد کرد بسیار قدرتمند بود و با
نفوذ به خارج از حوزه چشمه علی مانند ساکنان تپه سیلک، قره تپه شهریار،
موشلان تپه اسماعیل آباد، تپه حصار دامغان و تپه آنو و نمازگاه در ترکستان و
شرق ایران تا بلوچستان، کم کم توانست بر دیگر اقوام تاثیر گذارد و آنها را
جذب قدرت و عظمت خود نماید. این گروه از ساکنان اولیه و اصلی استان تهران
به شمار می روند که بعدها به شکل های گوناگون در تپه دروس، قیطریه و بسیاری
از نقاط استان تهران پراکنده شدند.
.......................................................................................................................................................................
پیشینه تاریخی تهران و حومه ( کرج– ورامین– دماوند– ری)
منطقه تهران که در شمال غرب فلات مرکزی ایران قرار گرفته از زمانهای دور و
ادوار پیش از تاریخ منطقه های مسکونی بوده و ردپای فرهنگ های پیش از تاریخی
را در گوشه و کنار آن می توان سراغ گرفت. بررسیها و کاوشهای باستانشناسی
از یک سده قبل تا به امروز بسیاری از مراکز فرهنگی در دشت تهران را مشخص و
معلوم ساخته و نشان می دهد که این دشت حداقل از نیمه دوم هزاره دوم (عصر
آهن) تا به امروز مسکونی بوده است. از زمانی که شهر تهران در سال 1200 هـ.ق
توسط آقامحمدخان قاجار به پایتختی ایران برگزیده شد تا به امروز حوادث بی
شماری را به خود دیده است. تاریخ افسانهای تهران به «شیث بنآدم» و «هوشنگ
پیشدادی» می رسد. در عهد ساسانیان کیش زرتشت در ری رواج یافت و چندین
آتشگاه بزرگ در شمال و جنوب تهران ایجاد شد. آتشگاه نخستین قصران در فاصله
30 کیلومتری مرکز تهران رو به روی یکی از ارتفاعات کوه توچال قرار داشت. در
فرهنگ آنندراج آمده است: «شهر تهران در قسمت جنوبی شهر حالیه تهران بنا
شده و خانه های پستی داشتند که شبیه به غار ولی به تدریج از طرف شمال توسعه
یافت و منازل را بیشتر به سرچشمه قنوات نزدیک کرده اند. در کتاب «تهران
عصر ناصری» آمده است: تهران قبل از قرن شش هـ.ق یکی از روستاهای ناچیز و کم
اهمیت بود و شهر ری که تقریباً در شش کیلومتری تهران قرار داشت، کانون
عظیم تمدن و فرهنگ قدیم این خطه به شمار می رفت. تا این که با هجوم ویرانگر
مغول، جنگهای داخلی، کشمکشهای مذهبی و تفرقه اندازی های فرقه های مذهبی ری
رو به ویرانی نهاد. در کتاب «عجایب البلدان» آمده است: تهران قریه ای است
معظم و ولایت ری دارای باغات زیاد به اشجار و ثمرات خوب و فراوان و سکنه در
خانه های سرداب مانند به سر میبرند که هر قدر محصور بودنشان امتداد یابد
به سبب کثرت آذوقه که از فرط احتیاط ذخیره کرده اند آسوده اند و دائماً به
سلطان عصر یاغی و با عساکر او در کارزار و زد و خوردند، مالیات خود را به
مسکوک نمی پردازند، بلکه در عوض نقود رایج خروس و مرغ می پردازند. تا حمله
مغول، هنوز هم تهران به صورت قریه ای نه چندان معتبر باقی مانده بود و
مانند دیگر قراء ری، زیر نظر خوارزمشاهیان اداره می شد. «یاقوت حموی» سیاح
بزرگ عرب هنگام فرار از دست مغولان در سال 617 هـ.ق از این قریه یاد کرده
است. با سکونت اهالی ری پس از زلزله های متناوب و نیز حمله مغولان، تهران
به تدریج از شکل روستا بیرون آمد و به شهرکی تبدیل شد که دارای چهار
امامزاده و چند بقعه متبرکه بود. به عنوان اولین امامزاده های تهران باید
از امامزاده زید، یحیی، اسماعیل و سیدنصرالدین نام برد. در این دوره
کشاورزی و باغداری توسعه پیدا کرد و این امر نظر مهاجمان و ساکنان روستاهای
اطراف تهران را به خود جلب کرد. این وضع تا پایان دوره های ترکمانان و
اوایل صفویه دوام یافت.
ری: ری یکی از نقاط
باستانی ایران با آثاری از هزاره های چهارم و پنجم قبل از میلاد است.
درباره پیدایش شهر باستانی ری، مانند دیگر شهرهای باستانی، افسانه های
متفاوتی وجود دارد. بنای آن گاه به شیث بینآدم(ابوالبشر) نسبت داده میشود
که منوچهر آن را از نو ساخته است و گاه به هوشنگ پسرکیومرث.
واژه ری به صورت (RAGHA) در وندیداد، فرگود اول، یسنا 19، پاره 18 و (RAGA)
در سنگ نبشته بیستون و به صورت (RHAGOE)، (RAGAU)، (RHAGA)، (RHAGEIA)،
(RAGES) راگس و راجس و (RAI) سریانی، (RE) ارمنی، و بصورت (RAI)، (RAGH)
پهلوی آمده است. در کتاب عهده عتیق کتاب دوم پادشاهان، باب 17، بند 6 و باب
18، بند 11 از ری یاد شده است و نیز نام ری در آثار یونانی و لاتین و سنگ
نبشته های باستانی (کتیبه داریوش بزرگ) بر جای مانده است. نام ری از دوره
ساسانیان به بعد بر این شهر گذاشته شد و مردم با آمدن سپاهیان اسلام به دین
اسلام گرویدند. در دوره اسلامی ری پناهنگاه فرمانداران بنیامیه بود. بر
پایه اسناد و مدارک تاریخی، با آن که شهر ری بر اثر زلزله هایی چند (چون
زلزله 236 ق/ 850 یا 851 م) ویران شد و یورش ترکان نیز بر آن آسیب های
فراوان وارد آورد، همچنان پایدار ماند. ری در سال 617 هـ.ق مورد حمله
وحشیانه مغولان قرار گرفت و علاوه بر قتل عام مردم بناهای آن نیز با خاک
یکسان شد. ری اندکی بعد از آن دوباره رو به آبادانی گذاشت و بار دیگر در
سال 786 هـ.ق به وسیله سپاهیان تیمور به ویرانهای بدل شد و از آن به بعد
روی آبادانی به خود ندید.
ورامین: علاوه بر تپه ها و محوطه های تاریخی مربوط به
قرون پیش از میلاد، آثار فراوانی از قرون هفتم و هشتم هـ.ق در این شهرستان
دیده می شود. آبادانی ورامین پس از ویرانی ری توسط مغولان و تیموریان شروع
شد. مردم ری پس از خرابی این شهر به ورامین نقل مکان کردند. این شهر همواره
یکی از مراکز تجمع شیعیان بوده است. ورامین امروزه یکی از شهرهای بزرگ
استان تهران به شمار می رود و به عنوان یکی از شهرکهای اقماری مطرح بوده
است.
کرج: این شهرستان در غرب
شهر تهران قرار گرفته و دارای آثار تاریخی بسیار است. آبادانی و توسعه کرج
در دوره قاجار و پس از آن صورت گرفت. کاخ سلیمانیه نیز به دستور فتحعلی
شاه در آنجا ساخته شد.
دماوند: در کتیبه شاپور و کتیبه پایکولی از زمان
نرسی(293-302 م) از ساتراپ های دماوند نام برده شده است. چند دهه قبل نزدیک
شهر دماوند دو ظرف سفالین قرمز رنگ بدون پایه به طور اتفاقی به دست آمد،
قسمتی از ظرف به شکل سر گوزن بود و نیز در همین مکان دو سکه از فرهاد
دوم(138 پ.م) و مهرداد دوم(88-123 پ.م) اشکانی کشف شد. همچنین روی یک مهر
ساسانی که در دماوند کشف شد، نام دمباوند حک شده است. این مهر اکنون در
موزه کلکته نگهداری میشود. در متون اسلامی نیز نام این محل به صورت دنباوند
آمده است. شاهنامه فردوسی را میتوان در شمار اسناد قدیمی که از دماوند نام
برده است، به شمار آورد. فردوسی بارها از این شهر در شاهنامه نام برده و
کوه دماوند را آشیانه سیمرغ، آموزنده زال پدر رستم دانسته است. دماوند در
سال 30هـ.ق در زمان خلافت عثمان به دست مسلمانان فتح شد. استان تهران با
وسعتی حدود 18814 کیلومتر مربع بین 34 تا 36.5 درجه عرض شمالی و 50 تا 53
درجه طول شرقی واقع شده است. این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب
به استان قم، از جنوب غرب به استان مرکزی، از غرب به قزوین و از شرق به
استان سمنان محدود است. جمعیت این استان در سال 85 بیش از 13 میلیون نفر
بوده که حدود 19 درصد جمعیت کل کشور را به خود اختصاص داده است.
......................................................................................................................................................................
جغرافیای سیاسی
